In de periode zomer 1940 - lente 1942 zijn het hoofdzakelijk Nederlandse werklozen die gedwongen worden om in Duitsland te gaan werken. Aanvankelijk probeert de Duitse bezetter door middel van propaganda en wervingsacties personeel te werven voor arbeid in Duitsland en Nederland.
In augustus 1942 worden de eerste 40.000 Nederlandse arbeiders opgeroepen om in Duitsland te werken. In november volgen nog eens 35.000. Op 4 januari 1943 wordt voor het eerst om dit te voorkomen een bevolkingsregister vernietigd door het verzet. Op 13 januari 1943 eist Duitsland dat voor 10 maart 22.0000 metaalarbeiders en 78.000 ongeschoolden zich melden. Ze zijn nodig voor de Duitse industrie.
Ex-militairen
Na de capitulatie zijn alle Nederlandse militairen door Hitler uit krijgsgevangenschap ontslagen. De bezetter is in 1942 echter bang dat deze destijds vrijgelaten Nederlandse krijgsgevangenen bij een geallieerde aanval mee gaan doen. Om deze situatie te voorkomen wil de Wehrmachtbefehlhaber in Nederland, generaal Friedrich Christiansen, de beroepsonderofficieren weer gevangen zetten. De beroepsofficieren zijn al op 15 mei 1942 opnieuw krijgsgevangen genomen.
Heinrich Himmler gaat hiermee akkoord. Hij gaat zelfs verder: met fiat van Hitler geeft hij in februari 1943 de order dat alle 300.000 ex-krijgsgevangenen dienen te worden opgepakt. Bijkomend voordeel voor de Duitsers is dat deze krijgsgevangenen voor de arbeidsinzet kunnen worden ingezet. De ex-militairen, die in de Nederlandse bewapeningsindustrie werkzaam zijn, zouden na aanmelding vrijgesteld worden. Tussen 7 mei en medio 1943 worden de ex-militairen via de pers opgeroepen zich te melden in Amersfoort en later ook in Assen. De reserveofficieren zijn in juni aan de beurt. Uiteindelijk belanden er ‘slechts’ rond de 11.000 militairen in een krijgsgevangenkamp en niet de 200.000 waar Himmler en Christiansen op rekenen.
Tussen 1939 en 1945 verblijven uiteindelijk meer dan tien miljoen buitenlandse dwangarbeiders in Duitsland en de door Duitsers bezette gebieden. Ruim een half miljoen is Nederlands. Als gevolg van slechte huisvesting, gezondheidsproblemen, arbeidsongevallen of bombardementen komen er, naar schatting van het Rode Kruis, 30.000 Nederlandse arbeiders om het leven.
Het verhaal van dwangarbeider Luuk van der Laan uit Peize
