Verzetsstrijders geëxecuteerd en gecremeerd in Westerbork
Dat doorgangskamp Westerbork ook fungeert als heimelijke executieplaats voor verzetsmensen en Joden uit Noord-Nederland is niet erg bekend. In de periode van september 1943 tot oktober 1944 vinden in het bos nabij het kampterrein 52 mannen op misdadige wijze de dood. Ze worden net als tien gedode verzetsmensen op het Witterveld verast in het crematorium.
De 62 namen
Executie tien mannen op het Witterveld
Op 20 september 1943 fusilleert de Duitse bezetter tien verzetsstrijders op het Witterveld bij Assen. Ze worden vervolgens gecremeerd in het crematorium van kamp Westerbork, waarna hun stoffelijke resten achter het gebouw begraven worden. Deze worden in 1949 teruggevonden. Om deze verzetsstrijders te gedenken wordt op initiatief van de Stichting 1940-1945 een grafteken opgericht met daarop de namen van de mannen die in het graf rusten.
Het gaat om Jans Diemer (HBS-leerling Borger), Andries Diepenbrug (gemeente-ambtenaar Odoorn), Wessel Jan Knot (leider van de distributiedienst Exloo), Pieter van Laarhoven (machinist Hasselt), Rendert de Poel (directeur van het Arbeidsbureau Borger), Geert Por (ziekenverpleger Zuidlaren), Anne Rutgers (timmerman Groningen), Jan Toet (boekhouder Staphorst), Roelof Tuin (landbouwer Valthermond) en Johannes Vis (koopman Stadskanaal).
Ze zijn betrokken bij overvallen op distributiekantoren en burgerlijke stand, poging tot brandstichting gemeentehuis Exloo om de Arbeidsinsatz van de Duitsers te saboteren (het gemeentehuis en archief brandde af, maar het bevolkingsregister dat zich in de kluis bevond bleef gespaard) en de moord op 31 juli 1943 op het fietspad tussen Zuidlaren en in Midlaren op NSB-er Willem Reilingh.
Reilingh is een prominent NSB-er, wiens zoon als lid van de Waffen SS in Rusland gedood wordt. Hij is oud-consul van Nederland en Zweden in Liberia voorheen Monrovia en oud-procureur-generaal. Het verzet is bang dat hij mensen zal verraden.
Het 'verzetsgraf', een zwart stenen kruis met de 10 namen van verzetsstrijders wiens asresten hier in 1949 worden gevonden en later in urnen daar ook weer zijn begraven. Vlakbij deze plaats stond het crematorium van het Kamp Westerbork, waar zij na executie op het Wittelterveld zijn verbrand. Op verzoek van de nabestaanden wordt het monument achter het crematorium geplaatst.
Het crematorium van Kamp Westerbork wordt op 15 maart 1943 in gebruik genomen. Tot die tijd worden mensen die in het kamp overlijden in Assen begraven. Dat gebeurt ook weer vanaf januari 1945.
De overige 52 slachtoffers
Bij datzelfde crematorium worden nog meer stoffelijke resten gevonden. Het gaat om 48 verzetsmensen en vier weggelopen Joden die tussen september 1943 en oktober 1944 bij het crematorium zijn geëxecuteerd. (Voor het laatste feit krijgt SS'er Johannes Otto van Henning 20 jaar cel.) Hun stoffelijke resten zijn na de oorlog herbegraven in Groningen, Beilen en Loenen. Het crematorium, dat in 1943 in opdracht van kampcommandant Gemmeker in gebruik wordt genomen, wordt in 1951 gesloopt ondanks de wens van de Stichting 1940-1945 het gebouw te behouden als '(...) een symbool van machtswellust van het Nationaalsocialisme en het lijden en de dood van Israëlieten en Verzetsstrijders (is). Het Crematorium is een historisch monument en een authentiek stuk oorlogsdocumentatie.' In 1951 wordt het toch gesloopt.
Boswachter Kuiper
Twee van de mannen die bij het crematorium in het kamp om het leven worden gebracht zijn boswachter Christiaan Kuiper en landbouwer Jan Kiers uit Dwingeloo. Ze behoren tot de verzetsgroep van dominee Marten Geertsema. Kuiper en Kiers worden als gevolg van loslippigheid half oktober 1944 gearresteerd voor hun hulp aan onderduikers. In de bossen rondom Diever zouden diverse schuilhutten van onderduikers zijn ontdekt.
De Duitsers houden Kuiper verantwoordelijk voor de schuilhutten, omdat die onder zijn toezicht als boswachter vallen. Hij wordt op 27 oktober 1944 samen met Kiers geëxecuteerd. In het bos van het Nationaal Park Dwingelderveld is een kei met inscriptie te vinden als nagedachtenis aan de op Terschelling geboren boswachter.
Herdenkingen in 2010 en 2015
Op 28 april 2010 en op 23 april 2015 vindt een officiële herdenking plaatsvinden bij het Verzetsgraf van Kamp Westerbork. Daar worden de 56 verzetsstrijders, vier Joodse kampgevangenen en twee represailleslachtoffers herdacht die bij het crematorium van Kamp Westerbork zijn gefusilleerd en/of daar verbrandt zijn, alsook de verzetsmensen die via Kamp Westerbork naar de concentratie- en vernietigingskampen zijn weggevoerd. Leerlingen van de W.A. Storkschool uit Dwingeloo zijn in 2015 aanwezig om de namen te lezen van de gefusilleerde mannen en het verhaal van boswachter Kuiper te vertellen. Ook is er extra aandacht voor verzetsman Jan Rengenier Dijksterhuis uit Groningen. Hij wordt na zware marteling op 25 september 1944 vermoord op het terrein van Kamp Westerbork. Over zijn leven is een documentaire gemaakt.
